गैंडाकोट । श्रावण सोमवार नेपाली हिन्दू परम्परामा एक विशेष महत्त्वपूर्ण दिन मानिन्छ। श्रावण महिनामा हरेक सोमबारलाई श्रावण सोमबार भनिन्छ, र यस महिनालाई भगवान शिवको महिना भनेर पनि चिनिन्छ।
यस महिनामा भगवान शिवको पूजा–अर्चना, व्रत, र विभिन्न धार्मिक कार्यहरू विशेष रूपमा गरिन्छन्। श्रावण महिनाको सोमबारको महत्त्व भगवान शिवसँग सम्बन्धित छ। पौराणिक कथन अनुसार, यो महिना भगवान शिवको प्रिय महिना हो। विशेषगरी, यस महिनामा भगवान शिवले विष पिउँदा उनको शरीर निलो भयो, जसले उनलाई नीलकण्ठ नामले पनि चिनाउँछ । यो विष समुद्र मन्थनको समयमा उत्पन्न भएको थियो, र भगवान शिवले विषलाई ग्रहण गरेर संसारलाई रक्षा गरेका थिए। यो घटनाले भगवान शिवको महानता र त्यागलाई प्रकट गर्छ।
श्रावण सोमबारको दिन विशेषगरी व्रत बस्ने र भगवान शिवको पूजा गर्ने परम्परा छ। व्रत गर्ने व्यक्तिहरूले बिहानै उठेर स्नान गर्छन्, सफा र स्वच्छ वस्त्र लगाउँछन् र शिव मन्दिरमा गई पूजा गर्छन्। पूजा गर्दा बेलपत्र, दूध, दही, मह, चन्दन, र अन्य पूजा सामग्रीहरू प्रयोग गरिन्छ। बेलपत्र भगवान शिवलाई अत्यन्तै प्रिय मानिन्छ, र यसको प्रयोग पूजा गर्दा अनिवार्य मानिन्छ। श्रावण सोमबारको पूजा विशेषगरी युवतीहरूका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। अविवाहित युवतीहरू भगवान शिवसँग विवाहको इच्छाका लागि व्रत बस्छन् र पूजा गर्छन्। उनीहरूले यो विश्वास गर्छन् कि यस महिनामा शिवको पूजा गरेमा राम्रा पति प्राप्त हुन्छन्। विवाहित महिलाहरू पनि आफ्नो परिवारको समृद्धि, स्वास्थ्य र सुख–शान्तिका लागि व्रत गर्छन् र पूजा गर्छन्।
श्रावण महिनामा खासगरी काठमाण्डौको पशुपतिनाथ मन्दिरमा विशेष रमझम हुन्छ। यस महिनामा लाखौं भक्तजनहरू पशुपतिनाथ मन्दिरमा दर्शन गर्न र पूजा गर्न आउँछन्। मन्दिरमा विशेष आरती, भजन, कीर्तन, र अन्य धार्मिक कार्यक्रमहरू आयोजित गरिन्छन्। पशुपतिनाथ मन्दिरमा मात्र नभएर देशभरिका शिवालयहरूमा श्रावण सोमबार विशेष पूजा–अर्चना गरिन्छ।
श्रावण सोमबारको महत्त्व केवल धार्मिक पक्षमा मात्र सीमित छैन। यसले सामाजिक र सांस्कृतिक पक्षलाई पनि समेट्छ। यस महिनामा विभिन्न स्थानहरूमा मेलाहरू, जात्रा, र धार्मिक सभाहरू आयोजित गरिन्छ। गाउँ–गाउँमा श्रावणको सोमबारको दिन विशेष परिकारहरू तयार पारिन्छन् र परिवारजनहरू, छरछिमेकीहरू र आफन्तहरूलाई भोज गरिन्छ। व्रतको बेला खानपिनमा विशेष ध्यान दिइन्छ। व्रत बस्नेहरूले दिनभर उपवास गर्छन् र बेलुकी पूजा सम्पन्न भएपछि फलफूल, मिठाई र विशेष परिकारहरू ग्रहण गर्छन्। व्रतको समयमा प्याज, लसुन, मासु, मदिरा आदि वर्जित मानिन्छ। यो व्रतले शरीरलाई शुद्ध राख्न र मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न मद्दत गर्छ भन्ने विश्वास छ।
श्रावण सोमबारको व्रत र पूजाले आध्यात्मिक, मानसिक र शारीरिक लाभहरू प्रदान गर्छ। व्रत बस्दा आत्मनियन्त्रण, धैर्यता, र सहनशीलता जस्ता गुणहरूको विकास हुन्छ। यसले भगवान शिवप्रति भक्तिभाव, श्रद्धा, र समर्पणको वृद्धि गराउँछ। पूजा गर्दा उच्चारण गरिने मन्त्रहरूले मानसिक शान्ति, एकाग्रता, र सकारात्मक ऊर्जा प्रदान गर्छ।
यसरी, श्रावण सोमबार नेपाली समाजमा धार्मिक, सांस्कृतिक, र सामाजिक रूपमा अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण दिन हो। भगवान शिवको पूजा, व्रत, र धार्मिक क्रियाकलापहरू मार्फत भक्तजनहरूले आफ्नो जीवनलाई शुद्ध, पवित्र, र धार्मिक बनाउँछन्। यो परम्पराले व्यक्तिगत र सामाजिक जीवनमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ र धार्मिक आस्थाको बलियो आधार तयार गर्छ।
